Fikri Haklar Yönetimi ve ISO-50500 İnovasyon Yönetim Sistemi

İnovasyon yönetim sisteminde, fikri haklar yönetimi iki sebeple önemlidir. Bunların birincisi, entellektüel sermayesinin tanımlanması, geliştirilmesi, korunmasıdır.  Diğer önemli sebep ise, inovasyon yönetiminin temel altyapısı yeniliğin derecesini belirlemektir. Başka yenilikleri takip ederseniz, sizin yapacağınız yeniliğin derecesini ve etkisini planlayarak, sisteminizi kurabilirsiniz.

Fikri mülkiyet, buluşları, teknolojileri, edebi, bilimsel veya sanatsal eserlerini, sembolleri, tasarımları, metodolojileri, isimleri veya resimleri, yazılımları, verileri ve know-how’ı içerebilir. Kuruluş; marka oluşturma, farklılaştırma ve pazarda konumlandırma, müşteri sadakati, araştırma ve geliştirme, vb. gibi hedeflere ulaşmak için fikri mülkiyet haklarını  kullanabilir.

Fikir haklarının yasalarla korunması Roma hukukuna dayandırılmaktadır. Bu alanda ilk uluslararası sözleşme; 23 Mart 1883 de Paris te imzalanmıştır. Ülkemiz de bu sözleşmeyi imzalayan 136 ülke arasındadır. Standartta bu konuyu çok önemsiyoruz ve inovasyon stratejisiyle uyumlu ve destekleyici fikri mülkiyet yönetimi için dış ortaklar- işbirlikleri dahil olacak şekilde;  fikri mülkiyetin açıklığa kavuşturulması, yönetilmesine ilişkin bir yaklaşım oluşturması gerektiğini söylüyoruz. Bu sistematik yaklaşım ile;

• kuruluşun maddi olmayan varlıklarının bir envanterini oluşturmak ;
• hangi fikri mülkiyet (atent, telif hakları, ticari marka, açık kaynak v.b) alanlarının korunacağını, korunmayacağını, ne zaman, nasıl ve nerede korunacağını tanımlamak;
• fikri mülkiyeti yaratmak, korumak ve kullanmak için gerekçeyi tanımlamak (değer realizasyonu, faaliyet gösterme özgürlüğü, ihlallere karşı savunmak, gizlilik, maliyet, hız v.b)
• fikri mülkiyeti sürekli olarak izleme ve analiz etme ve potansiyel ve fiili ihlallerin nasıl yönetileceğini belirlemek;
• fikri mülkiyetin yönetilmesi için uygun süreçlerin oluşturulması,
• fikri mülkiyet haklarından nasıl yararlanılacağını belirlemek (lisanslama, çapraz lisanslama, satış, işbirlikçi ortaklıklar aracılığıyla v.b)
• fikri mülkiyet ile ilgili farkındalık oluşturulması ve eğitim verilmesi.
• fikri mülkiyet haklarına erişimin sağlanması (gizlilik sözleşmeleri veya politikaları aracılığıyla v.b)
• İlgili ulusal mevzuatın ve uluslararası geçerlilikteki gerekliliklerin ve uyumluluk taahhütlerinin gelişimini ve farklılıklarını izlemek.

Hazırladığımız standart fikri mülki hakların korunmasına ve yönetilmesine yönelik bu şartlar ile;  sizleri bu işe ciddi yaklaşmanız gerektiği konusunda uyarmaktadır. 10 Ocak 2017 tarihi itibarıyla hayatımıza giren Sınai Mülkiyet Kanunu, pek çok yeniliği beraberinde getirmiş ve şüphesiz ki fikri haklar ekosistemine yeni bir soluk kazandırmıştır. Sınai Mülkiyet Kanunu’nun yürürlüğe girmesini takiben 29 Eylül 2017 tarihinde yayınlanarak aynı gün yürürlüğe giren “Çalışan Buluşlarına, Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Buluşlara ve Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlara Dair Yönetmelik” [1] ile çalışan buluşlarının hesaplanma ve ödenmesine ilişkin belirsizlik ortadan kalkmış, yöntem ve ilkeler asgari koşullara bağlanmıştır.

Yönetmelik, işveren tarafından buluşa ilişkin hak talebinde bulunulduğunda çalışana gerçekleştirilecek iki farklı ödemeden bahsetmektedir. Bunlardan ilki teşvik ödülüdür. İşveren, buluşa ilişkin tam hak talebinde bulunmuşsa, net asgari ücretten az olmamak üzere çalışana bir teşvik ödülü vermek durumundadır. Bir diğeri ise buluştan elde edilecek kazanç üzerinden yapılacak ödemedir. Bu tutarın tespiti için kullanılan formül ve katsayılar, çalışanın iş ve görev tanımları ile buluşa katkısını da dikkate almaktadır.  Bununla birlikte asgari ücretin net miktarının 150 bin katını aşan tutarlar üst limit olarak belirlenmiş, diğer bir deyişle işverenin buluştan elde edilen kazanç ödemesi çerçevesinde bu tutarın üstünde bir ödeme yapma zorunluluğunun olmadığı hükme bağlanmıştır.

TUBİTAK’ın son 5 yıldır, fikir sahibine ikramiye adı altında verdiği teşvik ödülü, 2017 yılında yapılan bu değişiklik ile yasallaşmış olmaktadır. Ancak, kuruluşların bu konuda epeyce bir kafası karışıktır. Fikir sahibine ödenecek bedelin belirlenmesi en problemli konudur. Bir an önce bu konuda bir şeyler yapmanız gerektiğine inanıyorum. Bu sebeple; patent vekili firmalarla ortaklaşa eğitimler düzenleyerek; ben standarttaki konuları anlatıyorum, onlar da yasayı anlatarak soruları cevaplandırıyorlar. Daha fazla bilgi için https://mujgancetin.com/egitimler/inovasyon-yonetimi bağlantısını inceleyebilir, elektronik posta ile bilgi alabilirsiniz.

Kanun ve yönetmeliğin yorumu her ne kadar yargı kararları ile şekillenecek olsa da; kuruluşların bazı temel unsurları göz önünde bulundurması ve organizasyonel altyapılarını revize etmesi gerekliliğini bir kere daha söylemek istiyorum. Türkiye’de patent şampiyonu 10 şirket arasında birinciliği ARÇELİK’in çektiğini herkes biliyordur sanırım.  Türk Patent Ofisi’ nin (TPE) [2]ve Dünya Patent Ofisi’ nib (WIPO) [3] web sitesinden istatistikleri izleyebilirsiniz.  Ben özellikle KOBİ’leri önemsiyorum. 10 adet ve üzeri patent sahibi 17 KOBİ ‘nin 2015 yılı itibari ile tablosunu vermek istiyorum.[4]

Daha çok sayıda kuruluşumuzun her yıl artarak, bu listenin Dünya sıralamasında da önemli bir yerde olmasını diliyorum.  ISO/TC 279 numaralı çalışma komiteleri olarak, yeni bir alt grup kurarak, Fikir Haklar Yönetimi alanında bir standart yazım çalışmalarına da başladık. Ancak 2018 de çalışmalarına başladığı veWIPO’nun da aktif katılımcı olmak istemesi nedeni ile 2020 den önce yayınlanmayacağını tahmin ediyorum.

[1] Web sitesi http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/09/20170929-6.htm

[2] TPE web sitesi http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/statistics/

[3] WIPO web sitesi http://www.wipo.int/portal/en/index.html

[4] Candeğer Muradoğlu, En İnovatif 25 KOBİ, Turkish Time, Ağustos 2015 sayısı, Sayfa 56-60

.